ΞΕΝΟΒΙΟΤΙΚΑ «ξένη προς την ανθρώπινη ζωή»

Ο όρος «ξενοβιοτικό» (ξένος + βίος) προσδιορίζει κάθε λογής ουσία που είναι «ξένη προς την ανθρώπινη ζωή» και δεν υπάρχει φυσιολογικά στον οργανισμό, αλλά μπορεί, όταν εκτεθούμε σε αυτήν ή εισέλθει στο σώμα μας, να έχει τοξική επίδραση και να επηρεάσει αρνητικά τις λειτουργίες του, προκαλώντας διαταραχές και προβλήματα υγείας.

Οι επιστήμονες υιοθέτησαν το συγκεκριμένο όρο μόλις τα τελευταία χρόνια, όταν διαπίστωσαν ότι ορισμένες χημικές ουσίες που αρχικά είχαν εκτιμηθεί ως «γενικά ασφαλείς» για τον άνθρωπο, όπως π.χ. τα φυτοφάρμακα, τελικά δύνανται να έχουν βλαπτική επίδραση στην υγεία μας, επειδή διαρρέουν στο ευρύτερο περιβάλλον, επιμολύνουν την τροφική αλυσίδα και εισχωρούν μέσω της τροφής στον οργανισμό, σε ποσότητες κατά πολύ μεγαλύτερες από τις αναμενόμενες, τέτοιες που τις καθιστά επικίνδυνες.

Η επικινδυνότητα συγκεκριμένων ξενοβιοτικών, όπως π.χ. το εντομοκτόνο DDT, θεωρείται σήμερα δεδομένη. Ωστόσο, πέρασαν αρκετά χρόνια μέχρι να αποδειχτεί τελεσίδικα και να τεθούν υπό έλεγχο ή να απαγορευτούν εντελώς. Επομένως, πολλά από αυτά έχουν πλέον συσσωρευτεί στο περιβάλλον και θα συνεχίσουν να μας επηρεάζουν δυσμενώς για πολύ ακόμα καιρό…

Από πού μας ήρθαν;
Ορισμένα ξενοβιοτικά, όπως π.χ. οι μυκοτοξίνες, ανευρίσκονται φυσικά σε φυτά, ζώα και μικροοργανισμούς. Εντούτοις, τα περισσότερα έχουν δημιουργηθεί τεχνητά από τον άνθρωπο και χρησιμοποιούνται σε διάφορες δραστηριότητές του ή παράγονται κατά τη διάρκειά τους, όπως π.χ. οι ρύποι των καυσαερίων και τα βιομηχανικά απόβλητα.

Ο κύριος τρόπος εισόδου των ξενοβιοτικών στον οργανισμό μας είναι η διατροφή. Εισέρχονται, επίσης, με την εισπνοή (π.χ. τοξικά αέρια, ατμοί, σωματίδια μικρής διαμέτρου), την απευθείας κατάποση (π.χ. σωματίδια) και την επαφή με το δέρμα (π.χ. απορρόφηση χημικών ουσιών).

Στατιστικά, μεγαλύτερο κίνδυνο από την έκθεση σε ξενοβιοτικά διατρέχουν τα αλλεργικά άτομα, τα ασθματικά, ευπαθή άτομα με κλονισμένη υγεία, παχύσαρκοι, ηλικιωμένοι, οι εγκυμονούσες καθώς και τα έμβρυα που κυοφορούν αυτές. Βρέφη, παιδιά και έφηβοι κινδυνεύουν περισσότερο από τους ενηλίκους, γιατί είναι αναπτυσσόμενοι οργανισμοί και έχουν μικρότερη ανοχή σε κάθε είδους χημικά. Οποιαδήποτε βλάβη στην παιδική ηλικία, π.χ. στον εγκέφαλο εξαιτίας συσσώρευσης βαρέων μετάλλων, ενδέχεται να οδηγήσει σε μόνιμη και μη αναστρέψιμη δυσλειτουργία.

• 
• Ποιοι κινδυνεύουν περισσότερο;

«Κρυμμένα» στις τροφές 
Οι διατροφικές πηγές ξενοβιοτικών είναι τόσο πολλές, που είναι αδύνατον να απαριθμηθούν αναλυτικά. Ιδού, όμως, μερικά χαρακτηριστικά παραδείγματα:

• Το πόσιμο νερό ρυπαίνεται από χημικά γεωργικών καλλιεργειών και βιομηχανιών, διαρροές λυμάτων, μέταλλα σωληνώσεων και απολυμαντικές ουσίες, όπως οι χλωριούχες ενώσεις.
• Θάλασσες, ποτάμια, λίμνες και συνεπακόλουθα οι οργανισμοί που ζουν μέσα σε αυτά (ψάρια, οστρακοειδή, φύκια κ.ά.) επιβαρύνονται με τοξικά προερχόμενα από γεωργικά και βιομηχανικά απόβλητα, αστικά λύματα και πετρελαιοειδή.
• Τα φυτά επιμολύνονται από φυτοφάρμακα, εντομοκτόνα, ζιζανιοκτόνα, λιπάσματα, ατμοσφαιρικούς ρύπους αλλά και τα υπόγεια ύδατα από τα οποία αρδεύονται.
• Στα ζώα χορηγούνται αντιβιοτικά και ορμόνες, ενώ προσλαμβάνουν επίσης μεγάλες ποσότητες βαρέων μετάλλων και διοξινών, που απελευθερώνονται στο περιβάλλον από την καύση διαφόρων ουσιών, όπως, π.χ., σκουπιδιών και πυρκαγιές δασών.
• Σε πολλά τρόφιμα προστίθενται συνθετικές ουσίες, που τα συντηρούν ή βελτιώνουν τη σταθερότητα, την υφή, το χρώμα, το άρωμα και τη γεύση τους.
• Ορισμένα πλαστικά χημικά από τις συσκευασίες των τροφίμων, των μεμβρανών περιτύλιξης, των μαγειρικών σκευών, των σκευών σερβιρίσματος και των δοχείων αποθήκευσης μπορεί να μεταναστεύσουν στα τρόφιμα και έτσι να εισέλθουν στον οργανισμό μας.

Όσο ο ατμοσφαιρικός αέρας, το έδαφος και το νερό επιμολύνονται από τοξικά δηλητήρια, π.χ. από ανεξέλεγκτους αεροψεκασμούς, τόσο αυξάνεται η συγκέντρωση ξενοβιοτικών στα παραγόμενα τρόφιμα, επομένως και ο κίνδυνος από την κατανάλωσή τους.

Τι ρόλο παίζει ο τρόπος μαγειρέματος;

Το μαγείρεμα σε θερμοκρασίες άνω των 180 βαθμών Κελσίου έχει ως αποτέλεσμα την έκλυση ξενοβιοτικών που ενσωματώνονται στα τρόφιμα.

• Με το ψήσιμο ζωικών τροφίμων στα κάρβουνα δημιουργούνται πολυκυκλικοί αρωματικοί υδρογονάνθρακες, οι οποίοι είναι αποδεδειγμένα καρκινογόνοι.
• Κατά τη διάρκεια του τηγανίσματος, τα έλαια και οι λιπαρές ουσίες διασπώνται και σχηματίζουν επικίνδυνα τοξικά, όπως η ακρολεΐνη και τα υπεροξείδια.
• Όταν ψήνουμε σε αντικολλητικά σκεύη από τεφλόν, παράγονται πάνω από 15 χημικές ουσίες μέσα σε λιγότερο από 5 λεπτά.
• Κατά το ψήσιμο αμυλούχων τροφίμων, π.χ. το φρυγάνισμα του ψωμιού, αλλά και κατά το ξαναζέσταμά τους δημιουργούνται μεγάλες ποσότητες γλυκοτοξινών και ακρυλαμιδίου.

Το μαγείρεμα σε υψηλές θερμοκρασίες και ιδίως σε ακατάλληλα σκεύη, όπως π.χ. με φθαρμένες πλαστικές επιστρώσεις, πολλαπλασιάζει τόσο την ποσότητα των ξενοβιοτικών που μεταναστεύουν στα τρόφιμα όσο και το τοξικό φορτίο του αέρα που εισπνέουμε στην κουζίνα.

Ποιες είναι οι επιπτώσεις στην υγεία μας;

Τα ξενοβιοτικά παρεμβαίνουν στις φυσιολογικές διεργασίες του μεταβολισμού, απορυθμίζουν βασικές λειτουργίες του οργανισμού και προκαλούν βλάβες, η σοβαρότητα των οποίων εξαρτάται από τον τρόπο εισόδου τους στον οργανισμό, τη χρονική διάρκεια έκθεσης και το βαθμό τοξικότητάς τους. Οι βλάβες μπορεί να εκδηλωθούν τοπικά στο σημείο επαφής (φλεγμονή, έγκαυμα, δερματική αλλεργία, φλύκταινες κ.ά.) ή να είναι εκτεταμένες και να επηρεάζουν ένα ή περισσότερα οργανικά συστήματα, ιδίως δε το αναπνευστικό, το ανοσοποιητικό και το νευρικό σύστημα.

Αρκετά όμως ξενοβιοτικά δεν έχουν άμεσα αρνητικές επιδράσεις, αλλά, καθώς αθροίζονται μέσα στο σώμα και αλληλεπιδρούν με άλλες ουσίες, δηλητηριάζουν για χρόνια τον οργανισμό, προκαλώντας μακροπρόθεσμα νοσολογικά προβλήματα, όπως αλλεργικές αντιδράσεις, εμφάνιση άσθματος, ορμονικές διαταραχές, υπογονιμότητα, διαταραχές του νευρικού συστήματος, νευροεκφυλιστικές ασθένειες, εγκεφαλοπάθειες, τοξικές βλάβες οργάνων (ήπαρ, νεφρά κ.ά.), πρόωρη κυτταρική γήρανση, γονιδιακές μεταλλάξεις, καρκινογενέσεις κ.ά.

Όλοι είμαστε εκτεθειμένοι σε ένα πολυάριθμο κοκτέιλ χημικών ξενοβιοτικών, που κανείς δεν γνωρίζει επακριβώς πώς μας επηρεάζει και ποιες συνέπειες έχει.

Πάρτε την κατάσταση στα χέρια σας
Μέτρα προστασίας που αποδίδουν!

Κανένας και πουθενά δεν μπορεί να αποφύγει εντελώς τα ξενοβιοτικά. Η συστηματική όμως εφαρμογή μερικών σχετικά απλών οδηγιών μπορεί να μας προφυλάξει σε ικανοποιητικό βαθμό.

Στον τρόπο διατροφής

• Αποφύγετε τις ακραίες διατροφές «αποτοξίνωσης», όπως π.χ. μόνο με χυμούς ή φρούτα.
• Μην τρώτε κανένα τρόφιμο πολύ συχνά ή σε μεγάλες ποσότητες.
• Προτιμήστε εποχικά προϊόντα που βρίσκονται χαμηλά στην τροφική αλυσίδα.
• Προτιμάτε τα φυτικά τρόφιμα έναντι των ζωικών, καταναλώστε τα περισσότερα από αυτά ωμά ή ήπια μαγειρεμένα.
• Ελαχιστοποιήστε την κατανάλωση αλκοόλ, ζάχαρης, τηγανητών (ιδίως παναρισμένων), πρόχειρων φαγητών, κονσερβοποιημένων και προψημένων τροφίμων.
• Μειώστε την κατανάλωση φρούτων συμβατικής καλλιέργειας με λεπτή φλούδα (φράουλες, ροδάκινα, σταφύλια κ.ά.) καθώς και των λαχανικών που φυτρώνουν βαθύτερα στο χώμα (πατάτες, κρεμμύδια, καρότα, ντομάτες κ.ά.).

Τα αγροχημικά που χρησιμοποιούνται στις συμβατικές γεωργικές καλλιέργειες είναι μια από τις κυριότερες και πολυπληθέστερες πηγές πρόσληψης ξενοβιοτικών.

Στις επιλογές τροφίμων

• Προτιμάτε τρόφιμα βιολογικής προέλευσης έναντι των συμβατικών ή, εναλλακτικά, πιστοποιημένα προϊόντα «ορθής γεωργικής πρακτικής».
• Αποφύγετε τα προϊόντα που έχουν κάνει πολλά χιλιόμετρα μέχρι να φτάσουν στο τραπέζι σας, αυτά που προέρχονται από περιοχές με υψηλή ρύπανση και όσα είναι αμφιβόλου ποιότητας ή ασαφούς προέλευσης.
• Διαλέγετε γαλακτοκομικά και ζωικά προϊόντα με χαμηλά λιπαρά.
• Επιλέγετε τα μικρότερα σε μέγεθος, βάρος και ηλικία ζώα και ψάρια, αποφεύγετε καρχαριοειδή (π.χ. ξιφία) και οστρακοειδή.
• Διαβάζετε τα «Συστατικά» στις διατροφικές ετικέτες των προϊόντων, προτιμάτε όσα δεν περιέχουν υδρογονωμένα λιπαρά και χημικά πρόσθετα.
• Προτιμάτε γάλα, χυμούς και άλλα ροφήματα σε χάρτινες ή γυάλινες συσκευασίες.
• Επιλέγετε ελαιόλαδο και φυτικά λάδια συσκευασμένα σε σκουρόχρωμες γυάλινες φιάλες και όχι σε πλαστικές ή μεταλλικές (τενεκέδες).

Όσο πιο αδρά επεξεργασμένο είναι ένα τυποποιημένο τρόφιμο και όσο λιγότερα πρόσθετα περιέχει ως «Συστατικά» του, τόσο το καλύτερο.

Στους χειρισμούς των τροφίμων

• Πλένετε όλα τα τρόφιμα που δεν θα περάσουν από τη διαδικασία του μαγειρέματος με άφθονο καθαρό νερό, κατά προτίμηση φιλτραρισμένο.
• Απομακρύνετε τη φλούδα από τα φρούτα και τα εξωτερικά φύλλα από τα λαχανικά.
• Τρώτε μόνο το ψαχνό των κρεάτων, αποφεύγετε τα ορατά ζωικά λίπη, το δέρμα και τα εσωτερικά όργανά τους.
• Αφαιρείτε από τα ψάρια βράγχια, εντόσθια, κόκαλα και, εάν γίνεται, το δέρμα τους.
• Πετάτε το λίπος που βγαίνει κατά το μαγείρεμα κρεάτων, πουλερικών και ψαριών.
• Αποφεύγετε την κατανάλωση καυτών και ζεστών ροφημάτων σε πλαστικά ποτήρια, μην τοποθετείτε ζεστά τρόφιμα σε πλαστικά δοχεία.
• Προτιμάτε απλά γυάλινα δοχεία αποθήκευσης χωρίς χρωματικές επιγραφές.
• Μη βάζετε όξινους χυμούς φρούτων, μαρινάτες ή αλκοόλ σε πλαστικά ή κεραμικά δοχεία.

Στην Ελλάδα καταναλώνουμε ετησίως πάνω από 500 χιλιάδες τόνους πλαστικών υλικών συσκευασίας, ποσότητα κατά περίπου 60% μεγαλύτερη από το μέσο όρο της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Στα μαγειρικά σκεύη

• Χρησιμοποιείτε επιφάνειες κοπής και σκεύη κουζίνας χωρίς γδαρσίματα, αλλοιώσεις ή εμφανείς φθορές.
• Προτιμάτε ξύλινες επιφάνειες κοπής έναντι πλαστικών.
• Μαγειρεύετε σε σκεύη από ατσάλι, χυτοσίδηρο, πηλό, πορσελάνη ή καθαρό γυαλί.
• Αποφεύγετε τη χρήση αντικολλητικών σκευών που περιέχουν τεφλόν (τηγάνια, τοστιέρες, φριτέζες, ταψιά κ.ά.), σκευών με αλουμίνιο, χαλκό ή μόλυβδο καθώς και εύκαμπτων πλαστικών μεμβρανών που καλύπτουν όλη την επιφάνεια των τροφίμων.
• Προτιμάτε μίξερ και ανάλογες συσκευές κουζίνας με γυάλινο κάδο ή ανοξείδωτο και χωρίς πλαστικές επιστρώσεις.
• Μη ζεσταίνετε σε φούρνο μικροκυμάτων πλαστικά σκεύη και μην τα πλένετε σε πλυντήριο πιάτων.
• Προτιμάτε βιολογικά καθαριστικά πλυσίματος. Ξεπλένετε σχολαστικά όλα τα σκεύη.
• Αποφύγετε τη λειτουργία «αυτοκαθαρισμού» σε φούρνους με επένδυση πλαστικού.
• Αλλάζετε συχνά το φίλτρο του απορροφητήρα.

Δεν υπάρχει ουσία που να μην μπορεί να διαρρεύσει από το υλικό συσκευασίας στο περιεχόμενο. Ωστόσο, το γυαλί θεωρείται γενικά το πιο ασφαλές.

Στην προσωπική φροντίδα

• Κάνετε ντους πρωί - βράδυ. Φροντίστε να λούζεστε συχνά.
• Αγοράζετε καλλυντικά, αρώματα, σαμπουάν, οδοντόπαστες, αντισηπτικά και συναφή προϊόντα γνωστών εταιρειών από φαρμακεία και μεγάλα καταστήματα.
• Αποφεύγετε τα προϊόντα που περιέχουν τρικλοζάνη και συγγενείς χημικές ουσίες.
• Χρησιμοποιείτε φυτικές βαφές μαλλιών ή χρωμοσαμπουάν.
• Προτιμάτε βερνίκια νυχιών που αναφέρουν ρητά πως δεν περιέχουν φορμαλδεΰδη ή βαρέα μέταλλα.
• Επιλέγετε ρούχα από φυσικές ύλες ύφανσης και όχι συνθετικές ίνες.
• Αποφεύγετε τη γυμναστική σε χώρους με υψηλή ρύπανση.
• Μη χρησιμοποιείτε κανένα φάρμακο χωρίς έγκριση γιατρού.
• Αν καπνίζετε, προσπαθήστε να το «κόψετε».
• Αφαιρέστε το συντομότερο δυνατόν τα μαύρα οδοντικά σφραγίσματα.

Η δερματίτιδα εξ επαφής αφορά πάνω από το 90% των περιπτώσεων τοξικότητας στο δέρμα.

Στο σπίτι & στους κλειστούς χώρους

• Χρησιμοποιείτε και συντηρείτε σύμφωνα με τις οδηγίες του κατασκευαστή κλιματιστικά, θερμαντικά σώματα και όλες τις ηλεκτρικές συσκευές.
• Αερίζετε συχνά εσωτερικούς χώρους, κλινοσκεπάσματα, στρώματα, χαλιά και μοκέτες.
• Αποφεύγετε τη χρήση αρωματικών χώρου και άλλων προϊόντων σε σπρέι.
• Ακολουθείτε αυστηρά τις οδηγίες χρήσης εντομοκτόνων και κατσαριδοκτόνων.
• Αντί για χημικά σκοροκτόνα χρησιμοποιήστε λεβάντα.
• Βάψτε τους τοίχους με μη τοξικά χρώματα, πιστοποιημένα ως οικολογικά ή με τις ενδείξεις «Low Voc» και «No Voc».
• Αλλάξτε τους πεπαλαιωμένους σωλήνες ύδρευσης.
• Περιορίστε τη χρήση πλαστικών επίπλων, προτιμάτε προϊόντα από φυσικά υλικά, όπως ξύλο χωρίς χημική επεξεργασία, μαλλί και βαμβάκι.
• Επιλέγετε μοκέτες και χαλιά με φυσικές κλωστικές ίνες. Μην καλύπτετε το πάτωμα του σπιτιού από άκρη σε άκρη, αφήνετε πάντα ένα μικρό ασκέπαστο χώρο.
• Τοποθετήστε προστατευτικά από άθραυστο γυαλί στο μπάνιο ή υφασμάτινη κουρτίνα αντί πλαστικής από βινύλιο.
• Χρησιμοποιείτε πιο ήπια καθαριστικά και απορρυπαντικά, ει δυνατόν οικολογικά και βιοδιασπώμενα.
• Περιορίστε τη χρήση προϊόντων που περιέχουν χλώριο. Ξεπλένετε καλά όλες τις επιφάνειες μετά το καθάρισμα.

Οι χημικές ουσίες που διατίθενται ελεύθερα στο εμπόριο (προϊόντα πετρελαίου, πλαστικά, λιπάσματα, φυτοφάρμακα, φάρμακα κ.ά.) εκτιμώνται σε πάνω από 140 χιλιάδες!

Στο νερό

• Πριν πιείτε νερό από τη βρύση, αφήστε τη να τρέξει για 1-2 λεπτά.
• Αποφεύγετε να πίνετε νερό από μεταλλικούς ψύκτες κτιρίων ή από μεγάλες πλαστικές φιάλες.
• Προτιμάτε τα γυάλινα ποτήρια από τα πλαστικά.
• Μην εκθέτετε τα εμφιαλωμένα νερά σε υψηλές και μην ξαναχρησιμοποιείτε τις πλαστικές φιάλες.
• Επενδύστε σε μια αξιόπιστη συσκευή φιλτραρίσματος νερού.

Τα κυριότερα «οχήματα» εισόδου ξενοβιοτικών στον ανθρώπινο οργανισμό είναι το μολυσμένο νερό, τα ζωικά λίπη και τα αλκοολούχα ποτά.

Επιπλέον συμβουλές για παιδιά

• Επιλέγετε προϊόντα με ταυτότητα και όχι προϊόντα που διακινούνται ανώνυμα ή δεν φέρουν επαρκή σήμανση (π.χ. χωρίς «CE»).
• Χρησιμοποιείτε για το φαγητό τους μόνο σκεύη από γυαλί ή σκεύη που έχουν το σήμα «ΒΡΑ free» ή «ΒΡΑ 0%» (σημαίνει: χωρίς δισφαινόλη Α).
• Μην τα αφήνετε να μασουλάνε πλαστικά είδη (μικροαντικείμενα, πιπίλες, τηλεκοντρόλ, παιχνίδια, συσκευασίες τροφίμων κ.ά.).
• Εκπαιδεύστε τα να πλένουν τα χέρια πριν φάνε.
• Πετάξτε όλα τα φθαρμένα πλαστικά παιχνίδια, αντικαταστήστε τα με παιχνίδια από φυσικά υλικά.
• Μη βάζετε στο δωμάτιο αμφιβόλου ποιότητας έπιπλα, κουρτίνες και πατώματα από πλαστικές ύλες.

Τα ξύλινα παιχνίδια που δεν έχουν υποστεί χημική επεξεργασία θεωρούνται πιο ασφαλή και φιλικά για τον παιδικό οργανισμό.

ΣΤΑΥΡΟΣ ΔΕΔΟΥΚΟΣ

http://www.ethnos.gr/article.asp?catid=11387&subid=2&pubid=53140954