Για πολλούς από τους κατοίκους της περιοχής Οινοφύτων η επαφή με το νερό του Ασωπού απεδείχθη μοιραία. Η θνησιμότητα από καρκίνο το 2009 παρουσιάστηκε αυξημένη κατά 90%! Θύματα των ρύπων είναι κυρίως το γαστρεντερικό σύστημα και το ήπαρ, κατά πάσα πιθανότητα λόγω της κατάποσης του μολυσμένου νερού
Το εξασθενές χρώμιο, το οποίο χρωματίζει το νερό, έχει αποδειχθεί ικανό να προκαλέσει καρκίνους του γαστρεντερικού στα πειραματόζωα. Ολα δείχνουν πάντως ότι πιθανώς ενοχοποιείται και για τους πρωτογενείς καρκίνους του ήπατος
Ο Dr Mitchell Cohen έκανε μια εξαιρετική παρουσίαση για την τοξικότητα του Cr(VI) στα διάφορα όργανα του ανθρώπινου οργανισμού. Κρατώ μια φράση του σχετικά με την καρκινογένεση: «καρκίνοι δημιοργούνται κάθε μέρα μέσα σας, το ανοσοποιητικό μας σύστημα τους καταπολεμά συνεχώς». Έχει βρει με την ομάδα του ότι το Cr(VI) σταματά την λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος και έτσι έχουμε μια πλειάδα καρκίνων!
Αναφέρθηκε επίσης και στην τοξικότητα του Cr(VI) στα έμβρυα καθώς και στο πώς συνδέεται το Cr(VI) με το σύμπλεγμα DNA-πρωτεΐνης, το σύμπλεγμα DNA-DNA καθώς και στο IntraDNA-crosslinking.
H Dr Νathalie Arnich ήταν αποκαλυπτική! Παρουσίασε (εμπιστευτικά) πολλά αποτελέσματα ενός πολυετούς προγράμματος screening των ημερήσιων προσλήψεων σεCr(IΙΙ) από τον Γαλλικό πληθυσμό. Ανέφερε χαρακτηριστικά ότι και το Cr(IΙΙ) έχει τοξικές δράσεις και πρέπει να γίνουν τοξικολογικές μελέτες τόσο για το Cr(VI) όσο και για το Cr(ΙΙI)!
Η κ. Αθηνά Λινού ήταν αποκαλυπτική με την μελέτη τους στους νεκρούς από καρκίνο στα Οινόφυτα, ανέφερε εξαιρετικά δεδομένα που δεν έχουν δημοσιευτεί ακόμα και άρα δεν μπορώ να τα αναφέρω. Υπάρχει όμως μια αξιοπρόσεκτη αύξηση στους καρκίνους στη στοματική κοιλότητα, στα νεφρά και στο …συκώτι. Ισχυρές ενδείξεις ότι κάτι ασυνήθιστο γίνεται στην περιοχή των Οινοφύτων!
Ο Dr Kurt Straif από το WHO ήταν αποκαλυπτικός στο πόσα πολλά ξέρουμε σήμερα για την τοξικότητα του Cr(VI)! Έκανε μια εξαιρετική ανασκόπηση των μονογραφιών του WHO και εκτενή αναφορά στον τόμο 100C όπου υπάρχουν πλέον επαρκείς αποδείξεις για την τοξικότητα του Cr(VI).
Αποκαλυπτικός και μάλλον θα έλεγα συνταρακτικός ήταν ο DrChristopher Portier όπου μας εξήγησε με ένα μεστό τρόπο πώς υπολογίζουν το Minimal Risk Level (MRL), το Cancer SlopeFactor (CSF) αλλά και το Age Dependant Adjustment Factor(ADAF).
Tα παιδιά 0-2 χρόνων έχουν ADAF για το Cr(VI) …με τιμή 10! Τα παιδιά 2-16 χρονών έχουν ADAF για τοCr(VI) …με τιμή 3 και από 16 χρονών και πάνω το ADAFείναι 1.
Ο Dr George Alexeeff εξήγησε τις προσπάθειες του CaliforniaEPA για να θέσουν Public Health Goal (PHG) τέτοιο ώστε να έχουν μόνο ένα καρκίνο ανά 1.000.000 κατοίκους. Κρατώ μερικές φράσεις του για το Cr(VI) και το pH του στομάχου [μιας και πολλοί τοξικολόγοι και …γεωλόγοι ενίοτε δέχονται ότι στο χαμηλό pH του στομάχου ανάγεται το Cr(VI) σε Cr(ΙΙI)].
Ο Dr George Alexeeff είπε ότι τα νεογνά έχουν ουδέτερο pHστο στομάχι τους για μερικές μέρες/εβδομάδες! Και τοpH στους πρώτους μήνες ζωής των μωρών είναι υψηλότερο από το pH των ενηλίκων άρα γίνεται μεγαλύτερη ζημιά από το Cr(VI).
Αυξημένα ποσοστά θανάτου από καρκίνο καταγράφηκαν τα τελευταία 11 χρόνια στα Οινόφυτα σε σύγκριση με τον υπόλοιπο Νομό Βοιωτίας, σύμφωνα με μελέτη επιδημιολόγων του Πανεπιστημίου των Αθηνών, η οποία βρίσκεται ακόμη σε εξέλιξη. Και ενώ ο μέσος όρος της αύξησης για την ενδεκαετία είναι 14%, ιδιαίτερα ανησυχητικό είναι το εύρημα ότι η αύξηση για το 2009 ήταν της τάξεως του 90%! Πού αποδίδονται άραγε τα εξαιρετικά υψηλά ποσοστά θνησιμότητας από καρκίνο που καταγράφονται στην περιοχή; Μπορεί να ευθύνεται το εξασθενές χρώμιο, το στοιχείο που πέρασε στον υδροφόρο ορίζοντα της περιοχής; Θα έχει συνέχεια το φαινόμενο; Υπάρχουν μέτρα που θα μπορούσαν να το αναστείλουν; Συναντήσαμε την κυρία Αθηνά Λινού, καθηγήτρια Επιδημιολογίας της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου των Αθηνών, η οποία ηγήθηκε της μελέτης λίγο προτού αναχωρήσει για την Κορέα, όπου πρόκειται να παρουσιάσει τα ευρήματά της στο Συνέδριο της Παγκόσμιας Εταιρείας Περιβαλλοντικής Επιδημιολογίας (28 ως 31 Αυγούστου 2010) και αναζητήσαμε απαντήσεις στα καυτά ερωτήματα.
Οσοι αγαπάτε τον κινηματογράφο θα έχετε σίγουρα δει την ταινία «Εριν Μπρόκοβιτς», η οποία αναφέρεται σε υπαρκτό πρόσωπο και στην οποία πρωταγωνιστεί η Τζούλια Ρόμπερτς. Η ηρωίδα, βοηθός σε δικηγορικό γραφείο, έθεσε σε κίνδυνο την ίδια της τη ζωή προκειμένου να αποδείξει ότι το νερό που έπιναν οι κάτοικοι ενός χωριού ήταν μολυσμένο με εξασθενές χρώμιο και πως αυτό εξηγούσε τα κρούσματα καρκίνου, των οποίων ο αριθμός ξεπερνούσε κάθε προηγούμενο. Η μαχητικότητα της Μπρόκοβιτς είχε ως αποτέλεσμα να καταδικαστεί η βιομηχανία που μόλυνε τον υδροφόρο ορίζοντα της περιοχής, μια καταδίκη η οποία αποτέλεσε ισχυρό προηγούμενο για τις περιπτώσεις που μετέπειτα παρουσιάστηκαν και η οποία φυσικά είχε ως συνέπεια να αποζημιωθούν οι κάτοικοι.
Η κυρία Λινού και οι συνεργάτες της, 15 επιστήμονες από την Ελλάδα, καθώς και τα Πανεπιστήμια Ηarvard και Dartmouth των ΗΠΑ, δεν χρειάστηκε να διακινδυνεύσουν τη σωματική τους ακεραιότητα για να εκπονήσουν τη μελέτη τους. Εκλήθησαν στην περιοχή από τις τοπικές αρχές, οι οποίες εξάλλου πραγματοποιούσαν και τις μετρήσεις που έδειχναν αυξημένα ποσοστά εξασθενούς χρωμίου στον Ασωπό ποταμό που αρδεύει την περιοχή. Τελικά πάντως, διαφωνίες στο δημαρχιακό συμβούλιο είχαν ως αποτέλεσμα η μελέτη της ομάδας επιδημιολόγων να χρηματοδοτηθεί από το Κέντρο Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων (ΚΕΕΛΠΝΟ). Πώς διεξήχθη η μελέτη
Αξίζει να σημειωθεί ότι τα πιστοποιητικά θανάτου κωδικοποιήθηκαν από τους γιατρούς της ομάδας, αξιοποιώντας ένα διεθνώς αποδεκτό σύστημα κατάταξης (ΙCD9), ενώ τα ποσοστά θνησιμότητας υπολογίστηκαν λαμβάνοντας υπόψη το φύλο και την ηλικία, επίσης κατά τα διεθνή πρότυπα. Σύμφωνα με την ανακοίνωση της ερευνητικής ομάδας, «κατά τη διάρκεια των 11 ετών της παρακολούθησης καταγράφηκαν 474 θάνατοι, 118 εκ των οποίων οφείλονταν σε καρκίνο. Η θνησιμότητα των κατοίκων των Οινοφύτων από καρκίνο ήταν για αυτά τα 11 έτη κατά 14% υψηλότερη από εκείνη των κατοίκων της Βοιωτίας. Οσον αφορά την αιτία θανάτου, η μελέτη έδειξε ότι ιδιαίτερα αυξημένη ήταν η θνησιμότητα από καρκίνο του ήπατος,καρκίνο των νεφρών και της ουροδόχου κύστεως για τις γυναίκες,αλλά και από καρκίνο του πνεύμονα ».
Χωρίς «φόβο και πάθος»
Ηταν άραγε αναμενόμενα αυτά τα ευρήματα; Η κυρία Λινού είναι κατηγορηματική: «Αρχίσαμε τη μελέτη χωρίς προκαταλήψεις.Εξασφαλίσαμε ότι συμπεριλάβαμε όσο το δυνατόν αδιάσειστα στοιχεία-δεδομένα, αλλά δεν θέλαμε να έχουμε αναμενόμενα.Θέλαμετα αποτελέσματα να μας οδηγήσουν στα συμπεράσματα και όχι να έχουμε συμπεράσματα πριν δούμε τα αποτελέσματα!Οφείλω πάντως να ομολογήσω ότι κάποια από τα αποτελέσματα μας εξέπληξαν ».
Το πρώτο που παρατηρεί ο αμύητος στην επιδημιολογία παρατηρητής στον συγκεντρωτικό πίνακα των αποτελεσμάτων είναι ότι ο συνολικός αριθμός των θανάτων στα Οινόφυτα είναι μικρότερος από τον αναμενόμενο (474 θάνατοι αντί των 484,3 αναμενομένων). Ωστόσο αυτό δεν ήταν έκπληξη για την κυρία Λινού και τους συνεργάτες της. « Πρόκειται για ένα φαινόμενο γνωστό από τη βιβλιογραφία που ονομάζεται “επίδραση του υγιούς εργάτη” (healthy worker effect). Σε περιοχές όπως τα Οινόφυτα, με μεγάλη ζήτηση εργατικού δυναμικού,φτάνουν και εγκαθίστανται υγιείς,νέοι εργαζόμενοι,στους οποίους τα ποσοστά θνησιμότητας είναι μικρά.Το γεγονός αυτό καταγράφηκε και στη μελέτη μας » λέει η ελληνίδα πανεπιστημιακός.
Εκτόξευση θνησιμότητας το 2009
Ποια ήταν λοιπόν τα ευρήματα που εξέπληξαν τη διεθνή ερευνητική ομάδα; « Κατ΄ αρχάς ας συνοψίσουμε τα ευρήματα » μας είπε η κυρία Λινού και συνέχισε « παρατηρήσαμε μια αύξηση του συνόλου των θανάτων από καρκίνο στην 11ετία που ήταν την τάξεως του 14%. Αξιοσημείωτο όμως είναι το γεγονός ότι ειδικά για το έτος 2009 η αύξηση ήταν της τάξεως του 90%.Παρατηρήθηκε βεβαίως αύξηση θανάτων προκαλούμενη απ΄ όλους τους τύπους καρκίνου,ιδιαίτερα σημαντική όμως ήταν η αύξηση του καρκίνου του ήπατος σε άνδρες και γυναίκες και του καρκίνου των νεφρών και της ουροδόχου κύστεως ειδικά στις γυναίκες.Στατιστικά σημαντική ήταν επίσης η αύξηση των θανάτων από καρκίνο των πνευμόνων και του στομάχου ».
Πόσο ανησυχητική είναι η αύξηση κατά 90% των θανάτων από καρκίνο στα Οινόφυτα και πώς εξηγείται αυτό το φαινόμενο; « Ο καρκίνος που προκαλείται από περιβαλλοντικούςπαράγοντες παίρνει χρόνο για να αναπτυχθεί και μπορεί να απαιτεί συνεχή έκθεση σε αυτούς.Μπορεί αυτό που καταγράφουμε τώρα να έχει τις ρίζες του σε κάτι που έγινε πριναπό 10 ή 15 χρόνια. Με άλλα λόγια, οι θάνατοι του 2009 αντικατοπτρίζουν φαινόμενα που έλαβαν χώρα πολύ νωρίτερα.Για τον λόγο αυτό είναι πολύ σημαντικό τόσο να ανατρέξουμεσε στοιχεία του παρελθόντος όσο και να συνεχίσουμε την καταγραφή των θανάτων στα επόμενα χρόνια,κάτι που σκοπεύουμε να κάνουμε.Περιττό να πούμε ότι τόσο το ποσοστό αυτό όσο και τα αυξημένα ποσοστά θανάτων για τους καρκίνους που προανέφερα είναι ιδιαιτέρως ανησυχητικά και καλούν σε επαγρύπνηση » σημείωσε η καθηγήτρια. Το ένοχο χρώμιο και το «κλειδωμένο» συρτάρι
Δεν χωρά αμφιβολία ότι οι κάτοικοι των Οινοφύτων πεθαίνουν από καρκίνο με μεγαλύτερη συχνότητα απ΄ ό,τι οι γείτονές τους στη Βοιωτία. Το μεγάλο ερώτημα όμως είναι για ποιο λόγο. Ποιοι είναι οι παράγοντες που οδηγούν σε αυξημένη θνησιμότητα από καρκίνο στα Οινόφυτα; Πρόκειται βεβαίως για το δυσκολότερο να απαντηθεί ερώτημα σε κάθε επιδημιολογική μελέτη και αυτό ισχύει και για τη συγκεκριμένη. « Πιθανή γνωστή αιτία είναι το εξασθενές χρώμιο,αλλά δεν μπορούμε να αποκλείσουμε και άλλους ρύπους » λέει η κυρία Λινού και εξηγεί: « Υπάρχει μια σειρά προβλημάτων που μας απαγορεύει να υποδείξουμε τον συγκεκριμένο ρύπο. Κατ΄ αρχάς,δεν έχουμε στα χέρια μας μετρήσεις των επιπέδων των ρύπων στο νερό των Οινοφύτων παρά μόνο από το 2007 και μετά.
Οι μετρήσεις των προηγουμένων ετών,πολύ σημαντικές όπως μπορεί κάποιος να αντιληφθεί από αυτά που είπαμε παραπάνω,βρίσκονται σε κάποιο συρτάρι της νομαρχίας που γιακάποιον περίεργο λόγο δεν ξεκλειδώνει.Μας ενημέρωσαν μάλιστα ότι τώρα που η νομαρχία θα γίνει περιφέρεια,κανείς δεν μπορεί να γνωρίζει την τύχη του εν λόγω συρταριού... Βάσει πάντως των μετρήσεων που διαθέτουμε, το εξασθενές χρώμιο βρέθηκε στο νερό σε ποσοστά (από 41 ως 151 μικρογραμμάρια ανά λίτρο) πολύ μεγαλύτερα από τα επιτρεπτά, ενώ αντίθετα άλλοι ρύποι,όπως παραδείγματος χάριν το αρσενικό,ήταν στα ανώτερα επιτρεπτά όρια. Ετσι μπορούμε να θεωρήσουμε ότι το εξασθενές χρώμιο είναι αυτό που ευθύνεται για την αύξηση των θανάτων από καρκίνο στα Οινόφυτα, χωρίς πάντως να μπορεί να αποκλειστεί εντελώς η πιθανότητα να υπάρχει άλλος ρύπος ή συνέργεια ρύπων που οδηγούν σε αυτό το φαινόμενο ».
Γαστρεντερικό σύστημα και ήπαρ
Δεν βοηθά άραγε η υπάρχουσα βιβλιογραφία στον συσχετισμό των παρατηρούμενων καρκίνων με συγκεκριμένους ρύπους; « Πράγματι, ορισμένοι από τους καρκίνους πουπαρατηρούμε συνδέονται με το εξασθενές χρώμιο,αλλά έχουμε και ευρήματα που είναι μοναδικά.Θα πρέπει πάντως να σας πω ότι ενώ η τοξικότητα του εξασθενούς χρωμίου όταν αυτό εισπνέεται είναι καλά τεκμηριωμένη, δεν ισχύει το ίδιο για την περίπτωση που αυτό καταπίνεται.Πάντως,αμερικανοί ερευνητές δημοσίευσαν πέρυσι μια εργασία η οποία κατέδειξε ότι η συστηματική κατάποση εξασθενούς χρωμίου οδήγησε τα πειραματόζωα στην ανάπτυξη καρκίνων επιθηλιακού τύπου στο γαστρεντερικό σύστημα.Το εύρημα αυτό συνάδει με τα δικά μας ευρήματα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η τεράστια αύξησηθανάτων από καρκίνο νεφρών και ουροδόχου κύστεως σε γυναίκες, όπως επίσης η μικρότερη μεν (20%) αλλά στατιστικά σημαντική αύξηση θανάτων από καρκίνο του στομάχου » λέει η κυρία Λινού.
Τα ευρήματα των Οινοφύτων που είναι μοναδικά στη βιβλιογραφία αφορούν την αύξηση των πρωτογενών όγκων του ήπατος, ιδιαίτερα στις γυναίκες. Μπορεί οι απόλυτοι αριθμοί να μη σοκάρουν (τρεις θάνατοι), αλλά αν σκεφτεί κάποιος ότι οι αναμενόμενοι για τον συγκεκριμένο πληθυσμό ήταν 0,1 θάνατος, αντιλαμβάνεται ότι αυτοί είναι 30 φορές πολλαπλάσιοι. Για τον λόγο αυτό η διεθνής επιστημονική ομάδα σκοπεύει να συνεχίσει την εργασία της στα Οινόφυτα. «Εκτός από την καταγραφή των περιστατικών για ταεπόμενα χρόνια σκοπεύουμε άμεσα να εμβαθύνουμε στα αίτια των παρατηρούμενωνθανάτων. Ετσι σχεδιάζεται αρχικά η σύγκριση με τους πληθυσμούς της Αράχοβας και τωνΔερβενοχωρίων, με πληθυσμούς δηλαδή οι οποίοι γειτνιάζουν με τα Οινόφυτα, αλλά δεν έχουν εκτεθεί σε μολυσμένο νερό. Επίσης, προγραμματίζουμε συνεντεύξεις με τους πλησιέστερους συγγενείς των θυμάτων του καρκίνου προκειμένου να δούμε αν υπήρχαν άλλοι παράγοντες που συνετέλεσαν στην εμφάνιση της νόσου, όπως το κάπνισμα ή η έκθεσησε ρύπους στην εργασία» λέει η κυρία Λινού, η οποία θέλησε να κλείσει τη συνομιλία μας με μια θετική πληροφορία: «Οι δημοτικές αρχές μάς ενημέρωσαν ότι τα Οινόφυτααρδεύονται πλέον από τον Μόρνο, πράγμα που μας κάνει να ελπίζουμε ότι βαθμηδόν τόσο τα κρούσματα όσο και οι θάνατοι από καρκίνο στην περιοχή θα επανέλθουν στα φυσιολογικά επίπεδα».
ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΘΡΙΛΕΡ
Είκοσι χρόνια αργότερα,δύο κινέζοι ερευνητές δημοσίευσαν άρθρο στην επιθεώρηση Chinese Journal of Ρreventive Μedicine,σύμφωνα με το οποίο τα ποσοστά θνησιμότητας από καρκίνο του στομάχου και των πνευμόνων για την περίοδο από το 1970 ως το 1978 ήταν αυξημένα μεταξύ των κατοίκων που ζούσαν γύρω από το εργοστάσιο.Με δεδομένο ότι η μελέτη των κινέζων ερευνητών αφορούσε έναν τεράστιο πληθυσμό (πάνω από 100.000 άτομα),τα ευρήματά της εκτιμήθηκαν ως πολύ σημαντικά και ήταν αυτά που συνέδεσαν την κατάποση του εξασθενούς χρωμίου με την εμφάνιση των εν λόγω καρκίνων.Οι μόνοι που φάνηκαν να έχουν αντιρρήσεις ήταν οι ίδιοι οι συγγραφείς του άρθρου,οι οποίοι δέκα χρόνια αργότερα δημοσίευσαν ένα δεύτερο άρθρο με «περαιτέρω ανάλυση» των αποτελεσμάτων που έδειχνε ότι η έκθεση στο εξασθενές χρώμιο δεν συνδεόταν με την εμφάνιση των καρκίνων.Το άρθρο δημοσιεύτηκε στην επιθεώρηση Journal of Οccupational and Εnvironmental Μedicine,οι εκδότες του οποίου αναγκάστηκαν να το αποσύρουν εννιά χρόνια αργότερα (2006) όταν διαπιστώθηκε «η απόκρυψη οικονομικής και επιστημονικής συμμετοχής τρίτων στο άρθρο».Τι εννοούσαν με αυτή τη διπλωματική πρόταση οι εκδότες; Οτι στο μεταξύ είχαν υπάρξει αποδείξεις ότι το δεύτερο άρθρο ήταν στην πραγματικότητα έργο μιας αμερικανικής εταιρείας συμβούλων της ChemRisk,η οποία είχε προσληφθεί από βιομηχανίες των ΗΠΑ που είχαν μηνυθεί για μόλυνση υδάτων με εξασθενές χρώμιο στις ΗΠΑ!
Θέσεις της ΕΝΩΣΗΣ ΕΛΛΗΝΩΝ ΧΗΜΙΚΩΝ http://www.chem.uoa.gr/chemicals/chem_cr6.htm
http://www.tovima.gr/science/article/?aid=351087
http://environmentfood.blogspot.com/2011/01/update-on-workshop-on-hexavalent.html
