| «Εξασφαλίζουμε το εισόδημά μας χωρίς να βλάπτουμε το οικοσύστημά μας». Η φράση του παραγωγού Τάσου Νόνα δίνει το στίγμα της πιλοτικής προσπάθειας που γίνεται εδώ και τρία χρόνια στην Πρέσπα και αποφέρει ήδη καρπούς. |
Σε μια τολμηρή ιδέα και σε ένα ενδιαφέρον στοίχημα βασίστηκαν όλα. Στην Πρέσπα των σπάνιων πουλιών αγρότες, γεωπόνοι και τοπικοί φορείς να δουλέψουν μαζί για ένα διπλό σκοπό: να συνδυάσουν την παραγωγή ενός ποιοτικού γεωργικού προϊόντος -και συνεπώς την τόνωση της τοπικής οικονομίας- με την προστασία του ευαίσθητου οικοσυστήματος της περιοχής. Στα χαρτιά και στη θεωρία ακούγεται απλό, ο χρόνος και η εμπειρία απέδειξαν πως δεν είναι. Παρά τις δυσκολίες, όμως, η πιλοτική προσπάθεια που ξεκίνησε το 2005 στο πλαίσιο του προγράμματος «One Europe, More Nature (ΟΕΜΝ)», σε συνεργασία με την Εταιρία Προστασίας Πρεσπών και υπό την αιγίδα του Φορέα Διαχείρισης του Εθνικού Πάρκου, για την απόδοση της ειδικής σήμανσης «προϊόν προστατευόμενης περιοχής Πάρκου Πρεσπών» αποφέρει ήδη καρπούς. Το πρεσπιώτικο φασόλι, το νοστιμότερο που παράγει η ελληνική γη, έχει αρχίσει να κυκλοφορεί στην αγορά με υπογραφή...
Ουσιαστικά πρόκειται για ένα «βελτιωμένο» -ή για την ακρίβεια προσαρμοσμένο στις ιδιαιτερότητες και τις ανάγκες καλλιεργειών που γίνονται σε προστατευόμενη περιοχή- σύστημα ολοκληρωμένης διαχείρισης για τη φυτική παραγωγή. Δηλαδή, προβλέπει τη χρήση εγκεκριμένων φυτοφαρμάκων και λιπασμάτων εφόσον κρίνεται απαραίτητο και πάντα σε συγκεκριμένες ελεγχόμενες ποσότητες. Οι παραγωγοί κρατούν ημερολόγιο των εργασιών τους και ενημερώνουν τους γεωπόνους του προγράμματος για κάθε επέμβαση που κάνουν στο χωράφι. Ομως λόγω της ιδιαιτερότητας της Πρέσπας και του ευαίσθητου οικοσυστήματός της, στην πιλοτική προσπάθεια των παραγωγών λαμβάνονται υπόψη και ορισμένα πρόσθετα ζητήματα, π.χ. η λελογισμένη χρήση του νερού της λίμνης για την άρδευση ή η συντήρηση των φυτοφρακτών, των στενών λωρίδων άγριας βλάστησης που περιβάλλουν τις καλλιεργήσιμες εκτάσεις και παρουσιάζουν σημαντική βιοποικιλότητα.
Eισόδημα που δεν βλάπτει το οικοσύστημα
Κάποιους από τους παραγωγούς τους βρίσκω να πωλούν τα προϊόντα τους -γίγαντες, πλακέ, μαύρα, κόκκινα, μπαρμπούνια- στις όχθες της Μικρής Πρέσπας. Κάτω από τον λόφο της Κρίνας, με θέα το νησάκι του Αγίου Αχιλλείου, στήνουν τους πάγκους τους καθημερινά και κερνιούνται τσίπουρο για να ξορκίσουν το τσουχτερό κρύο. Ο Τάσος Νόνας ασχολείται με την καλλιέργεια φασολιών από το 1990, γιατί, όπως λέει, «άλλες δουλειές δεν υπήρχαν και με κάποιο τρόπο έπρεπε να βγει το μεροκάματο». Αποφάσισε να συμμετάσχει στην πιλοτική προσπάθεια το 2007, στην πρώτη δηλαδή καλλιεργητική περίοδο εφαρμογής του προγράμματος, εκτιμώντας ότι με το σήμα της προστατευόμενης περιοχής τα προϊόντα του θα συγκέντρωναν σημαντικό πλεονέκτημα στην αγορά και θα μπορούσε να τα διαθέσει καλύτερα.
«Επαιξε ρόλο και η παρουσία των γεωπόνων, που μας βοήθησαν πολύ στο χωράφι», παρατηρεί. «Χάρη στα παιδιά, κατάλαβα ότι αρκετές επεμβάσεις που έκανα στα φασόλια ήταν περιττές. Πέρυσι π.χ. οι αναλύσεις τους έδειξαν ότι χρησιμοποιούσαμε μεγαλύτερες ποσότητες λιπάσματος από αυτές που είχε πραγματικά ανάγκη το κτήμα. Με αυτό και μόνο μειώθηκαν τα έξοδα παραγωγής. Και έχω και τη συνείδησή μου καθαρή ότι δεν βλάπτω το περιβάλλον. Το εισόδημά μας μπορούμε να το εξασφαλίζουμε χωρίς να κάνουμε ζημιά στο οικοσύστημα. Αν νεκρώσει η λίμνη, θα καταστραφούμε όλοι. Πρέπει να την προστατεύσουμε, ο καθένας στο μέτρο που του αναλογεί».
Στο παντοπωλείο της Βασούλας, στο χωριό Λαιμός, τρεις γενιές Πρεσπιωτισσών -γιαγιά, μαμά και κόρες- τοποθετούν στα σακουλάκια με τα φασόλια το αυτοκόλλητο της πιλοτικής σήμανσης. «Το πρόγραμμα εκτός των άλλων διασφαλίζει την ιχνηλασιμότητα των προϊόντων μας», εξηγεί η αγρότισσα Βασούλα Παπαδοπούλου. «Γιατί μεγάλες ποσότητες φασολιών από τρίτες χώρες ή από άλλες περιοχές της Ελλάδας «βαφτίζονται» Πρεσπών και ο καταναλωτής δεν είναι σε θέση να το γνωρίζει. Μπήκα στο πρόγραμμα λοιπόν γιατί με έπεισε η φιλοσοφία του. Και μου έδωσε την ελπίδα ότι θα διακινείται το φασόλι μου καλύτερα στην αγορά, θα είναι πιο ανταγωνιστικό ως προϊόν».
Να υπάρξει συνέχεια και μετά το πρόγραμμα
Βασικός στόχος του προγράμματος, που υλοποιείται κατόπιν πρωτοβουλίας του WWF International και χρηματοδοτείται από το WWF Ολλανδίας, είναι να συμβάλει στη μείωση των αρνητικών συνεπειών της εντατικής γεωργίας στον διεθνούς σημασίας υγρότοπο της Πρέσπας: με λίγα λόγια, να βοηθήσει ώστε να περιοριστεί η χρήση και να γίνεται ορθολογικότερη διαχείριση των χημικών λιπασμάτων και φυτοφαρμάκων. Ομως η πιλοτική προσπάθεια ολοκληρώνεται τον Ιούνιο του 2009. Το ζητούμενο είναι η πρόοδος που μέρα με τη μέρα σημειώνεται στο χωράφι και στις εφαρμοζόμενες καλλιεργητικές μεθόδους να μην «παγώσει» όταν σταματήσει το πρόγραμμα.
«Αισιοδοξούμε ότι οι δράσεις που έχουν αναπτυχθεί και προσβλέπουν σε μια ήπια διαχείριση της αγροτικής γης με σεβασμό στο περιβάλλον θα συνεχιστούν και στο μέλλον», εξηγεί ο υπεύθυνος του ΟΕΜΝ για την Πρέσπα, Γιάννης Χαρδαλούπας. «Λόγω περιορισμένων πόρων, στην πιλοτική προσπάθεια συμμετέχουν σήμερα 13 παραγωγοί και 11 διαχειριστές με 770 στρέμματα βιολογικής και συμβατικής γεωργίας, από τα 10.000 που συνολικά καταλαμβάνουν οι φασολοκαλλιέργειες στην Πρέσπα. Το ποσοστό δεν είναι μικρό ούτε όμως και μεγάλο. Αποτελεί πάντως μια καλή μαγιά πάνω στην οποία μπορούμε να δουλέψουμε και να δούμε αποτέλεσμα».
«Το πρώτο πράγμα που κάναμε ήταν να κουβεντιάσουμε εκτενώς με τους παραγωγούς που εκδήλωσαν ενδιαφέρον να ενταχθούν στο πρόγραμμα. Για να τους πείσουμε να μας ακολουθήσουν, πάνω απ' όλα έπρεπε να μιλήσουμε στην καρδιά και τις ανάγκες τους. Να τους προτείνουμε χειροπιαστά πράγματα, όχι θεωρίες. Συγκεντρώσαμε λοιπόν όσες περισσότερες πληροφορίες μπορούσαμε για το τι ακριβώς κάνουν στο χωράφι τους, για τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν, για τον τρόπο με τον οποίο επεμβαίνουν ώστε να τα επιλύσουν. Από τη μια δουλέψαμε με τους αγρότες, από την άλλη με τους επιστήμονες και τους ειδικούς, προκειμένου να θέσουμε τις προδιαγραφές για τη χορήγηση του σήματος, το οποίο δίδεται από τον Φορέα Διαχείρισης του Εθνικού Δρυμού Πρεσπών».
Μελετώντας τις ιδιομορφίες της περιοχής
Μια εξαιρετικά σημαντική παράμετρος που έπρεπε να ληφθεί υπόψη στον σχεδιασμό και την εφαρμογή του προγράμματος ήταν η ανομοιομορφία των περιοχών καλλιέργειας του φασολιού στην Πρέσπα. Στην Πύλη, της οποίας η καλλιεργήσιμη έκταση υπολογίζεται στα 2.000 στρέμματα, εφαρμόζεται στάγδην άρδευση, η ποιότητα των εδαφών είναι καλή, δεν υπάρχουν πολλοί «εχθροί» και ευνοείται η βιολογική γεωργία σημειώνοντας αποδόσεις υψηλότερες από τη συμβατική (350 - 500 κιλά/στρέμμα όταν οι μέσες αποδόσεις ανέρχονται σε 250 κιλά/στρέμμα). Αντίθετα, στην περιοχή του Λαιμού όπου βρίσκονται και τα περισσότερα χωράφια, κατά κύριο λόγο χρησιμοποιούνται εντατικές μέθοδοι εκμετάλλευσης της γης. Παρατηρείται έξαρση ασθενειών, τα ζιζάνια και οι «εχθροί» εξαπλώνονται. Κατά συνέπεια, αυξάνονται οι χημικές εισροές σε φυτοφάρμακα και λιπάσματα και αναπόφευκτα δημιουργείται ένας φαύλος κύκλος. «Εκτός των άλλων, η γεωργία λειτουργεί με ένα λιγότερο οργανωμένο και περισσότερο εμπειρικό τρόπο. Δεν υπάρχει συστηματική παρακολούθηση από γεωπόνο και καθημερινή συνεργασία με τον αγρότη στο χωράφι. Για όλους αυτούς τους λόγους λοιπόν πρόκειται για μια περιοχή που χρήζει ιδιαίτερης μεταχείρισης. Τα βήματά μας έπρεπε να είναι μελετημένα, αργά και σταθερά. Να βάλουμε τις βάσεις για φιλοπεριβαλλοντική γεωργία κατ' αρχάς ώστε ύστερα, αφού ωριμάσουν οι συνθήκες, να είναι γόνιμο το έδαφος για να προχωρήσει κανείς, εφόσον το επιθυμεί, και στη βιολογική. Aυτός όμως είναι ένας μακροπρόθεσμος στόχος…»
ΒΗΜΑ ΠΡΟΣ ΒΗΜΑ
Στα μέσα Νοεμβρίου που ταξίδεψα στην Πρέσπα η συγκομιδή των φασολιών, που έχει ξεκινήσει μερικές μέρες νωρίτερα, βρισκόταν ήδη στο τέλος της. Στο διαλογητήριο του Αγροτικού Συνεταιρισμού «Πελεκάνος» -με τη βοήθεια σύγχρονων μηχανημάτων- αλλά και στα σπίτια -με το χέρι- ο καρπός καθαρίζεται από φύλλα και ξένα σώματα, ελέγχεται ως προς την υγρασία του και συσκευάζεται για να διατεθεί στην αγορά. «Μετά τη συγκομιδή ρίχνουμε στο χωράφι την κοπριά, σκορπίζουμε στο χώμα τα φασολόφυλλα και όσα άλλα φυτικά υπολείμματα έχουν απομείνει για να γίνει το λίπασμα, και ξεκουραζόμαστε.
Αλλες φορές σπέρνουμε σίκαλη και την οργώνουμε την άνοιξη για να κάνουμε χλωρολίπανση. Τον χειμώνα πάντως το πρόγραμμα προβλέπει αυστηρά… κρασάκι και τζάκι», εξηγεί ο παραγωγός Στέργιος Νόνας που καλλιεργεί τα φασόλια του σύμφωνα με τις αρχές της βιολογικής γεωργίας στην Πύλη Πρεσπών. «Μόλις αρχίσει να ζεσταίνει ο καιρός, περίπου στα μέσα Απριλίου, σπέρνουμε. Ασθένειες δεν παρουσιάζονται στο χωριό μας, γιατί το καλοκαίρι το πιάνει δροσιά και φυσάει, οπότε οι εχθροί δεν μπορούν να σταθούν. Γύρω στις 10 - 15 μέρες μετά τη σπορά, αφρατάρουμε το χώμα για να φύγει η υγρασία, να πάρει αέρα η ρίζα και να αναπτυχθεί πιο γρήγορα το φασόλι. Αφήνουμε να περάσουν 10 μέρες και φρεζάρουμε, ώστε στα μέσα Ιουνίου να είμαστε έτοιμοι να τοποθετήσουμε τα καλάμια πάνω στα οποία θα ανέβει η φασολιά. Κάθε 4 μέρες ποτίζουμε ώς τα τέλη Αυγούστου με μέσα Σεπτεμβρίου. Τότε κόβουμε τις φασολιές με τα δρεπάνια από τη ρίζα και τις αφήνουμε 25 - 30 μέρες πάνω στο καλάμι να στεγνώσουν. Επειτα ρίχνουμε τα καλάμια κάτω και μαζεύουμε το φασόλι με τη μηχανή».
Info: Τα φασόλια της πιλοτικής σήμανσης «Προϊόν Προστατευόμενης Περιοχής Πάρκου Πρεσπών» διατίθενται από τους παραγωγούς στα χωριά Αγιος Αχίλλειος, Λαιμός και Αγιος Γερμανός. Για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με το πρόγραμμα πιλοτικής σήμανσης, μπορείτε να επικοινωνείτε με την Εταιρία Προστασίας Πρεσπών, Τ 23850 51211, www.spp.gr |
