Στο‘μικροσκόπιο’ ερευνητών από όλο τον κόσμο βρίσκονται τα τελευταία χρόνια οι κάτοικοι της Ικαρίας, καθώς στον τρόπο ζωής τους αναζητούν οι ειδικοί τα μυστικά της μακροβιότητας! Η έρευνα φέρνει στο φως συνεχώς νέα πολύτιμα στοιχεία, ενώ συνεχίζεται μέχρι να ανακαλυφθεί το αίτιο του φαινομένου, καθώς οι κάτοικοί της κατέχουν ρεκόρ μακροζωίας και καλής υγείας!
Περπάτημα, υγιεινή διατροφή, κοινωνικότητα, μεσημεριανή σιέστα αλλά και η αισιόδοξη διάθεση φαίνεται ότι αποτελούνκάποια από τα βασικά συστατικά της συνταγής για να φτάσει κάποιος στα βαθιά γεράματα με καλή υγεία.
Πρόσφατα επιστημονικά δεδομένα έδειξαν ότι η Ικαρία, μαζί με τη Σαρδηνία, τη Λόμα Λίντα του Μεξικό, τη Νικόγια στην Κόστα Ρίκα και την Οκινάβα της Ιαπωνίας, είναι οι περιοχές του κόσμου με τα υψηλότερα ποσοστά υπερήλικων.
Όπως μάλιστα δείχνουν τα δημογραφικά στοιχεία της Εθνικής Στατιστικής Υπηρεσίας, ενώ στην υπόλοιπη Ευρώπη μόνο το 0,1% του πληθυσμού ζει πάνω από 90 χρόνια, στην Ικαρία το αντίστοιχο ποσοστό είναι δεκαπλάσιο με παράλληλη διατήρηση καλής ποιότητας ζωής.
Ο δημογραφικός παγκόσμιος χάρτης τα τελευταία χρόνια έχει αλλάξει, καθώς το μέσο προσδόκιμο επιβίωσης έχει αυξηθεί και οι Υπηρεσίες Υγείας καλούνται να ανταποκριθούν στις ανάγκες νοσηρότητας των ατόμων τρίτης ηλικίας, με τον αυξημένο καρδιαγγειακό φορτίο νόσου, τις ιδιαιτερότητες άλλων χρόνιων συνοδών παθήσεων και τους προβληματισμούς που προκύπτουν για την εφαρμοζόμενη θεραπεία.
Σύμφωνα με στοιχεία από την Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας (ΠΟΥ), οι ηλικιωμένοι (>65 ετών) αντιπροσωπεύουν το 20% του παγκόσμιου πληθυσμού, ενώ το ποσοστό αυτό αναμένεται να αυξηθεί στο 24% μέχρι το 2020. Πρέπει όμως να επισημανθεί ότι η επιμήκυνση της ζωής δεν συνδέεται πάντα με την επιμήκυνση της διάρκειας επιβίωσης με ικανοποιητική ποιότητα ζωής.
Οι καρδιαγγειακές παθήσεις εκτιμούνται ως η κυριότερη αιτία νοσηρότητας και θνησιμότητας. Η ΠΟΥ εκτιμά ότι το 30% των συνολικών θανάτων προκύπτουν από καρδιαγγειακές παθήσεις. Στην Ευρωπαϊκή Ένωση, η καρδιαγγειακή νόσος προκαλεί σχεδόν το ήμισυ του συνόλου των θανάτων (42%) και κοστίζει €169 δισ.
το χρόνο. Ομοίως, οι καρδιαγγειακές παθήσεις έχουν επηρεάσει και τις χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος. Για παράδειγμα, στην Ινδία και την Κίνα, η καρδιαγγειακή νόσος πλήττει περισσότερους ανθρώπους από ότι σε όλες τις οικονομικά αναπτυγμένες χώρες του κόσμου μαζί. Οι συνήθειες του τρόπου ζωής φαίνεται να κατέχουν σημαντικό ρόλο στην πρόληψη της νόσου.
Ο στόχος της παρούσας επιστημονικής εκδήλωσης, που διοργανώνεται για 8η συνεχόμενη χρονιά στο νησί, είναι η παρουσίαση στοιχείων που αφορούν την πρόληψη και διάγνωση των καρδιαγγειακών νοσημάτων, τη διατήρηση καλής ποιότητας ζωής στο προχωρημένο γήρας, καθώς και των νεότερων θεραπευτικών στρατηγικών στην αντιμετώπιση της συμπτωματικής καρδιαγγειακής νόσου στην τρίτη ηλικία.
Οι μέχρι τώρα παρατηρήσεις συγκλίνουν στον τρόπο ζωής των κατοίκων της Ικαρίας, που δρα προστατευτικά στην εμφάνιση καρδιαγγειακών και νεοπλασματικών νοσημάτων. Φαίνεται ότι η μακροχρόνια κατανάλωση Μεσογειακού τύπου διατροφής σε συνδυασμό με την ορεσίβια ζωή και τη χαλιναγώγηση του στρες να έχουν σημαντικό ρόλο, χωρίς όμως οι ακριβείς μηχανισμοί να έχουν διευκρινιστεί.
Στα πλαίσια των παραπάνω επιδημιολογικών παρατηρήσεων, η Α’ Πανεπιστημιακή Καρδιολογική Κλινική ξεκίνησε μια μελέτη καταγραφής των κλινικών και παρακλινικών χαρακτηριστικών, καθώς και των συνηθειών τρόπου ζωής των κατοίκων της Νήσου Ικαρίας μέσης και προχωρημένης ηλικίας.
Στόχος της μελέτης πέραν της πλήρους ιατρικής εξέτασης είναι και η εκτίμηση του συνολικού καρδιαγγειακού κινδύνου των μεσηλίκων και ηλικιωμένων κατοίκων σε προοπτική παρακολούθηση 10-ετίας. Για το λόγο αυτό, ομάδα εκπαιδευμένων ιατρών καρδιολόγων και παθολόγων επισκέφτηκαν την Ικαρία από τις αρχές του Ιουνίου και πρόσφεραν πλήρη παθολογική και καρδιολογική εξέταση συμπεριλαμβανομένου υπερηχοκαρδιογραφήματος, ηλεκτροκαρδιογραφήματος και βιοχημικού ελέγχου για την καλύτερη αποτίμηση της κατάστασης υγείας των μόνιμων κατοίκων της Νήσου.
Συνολικά αποτιμήθηκαν περισσότεροι από 300 παράμετροι, κλινικοί, βιοχημικοί, συνήθεις τρόπου ζωής, ψυχοκοινωνικοί και διαιτητικοί. Ως εκ τούτου, αν γίνει εφικτός ο καθορισμός του τρόπου με τον οποίο μπορούν οι συνήθειες του τρόπου ζωής να επηρεάσουν τον κίνδυνο καρδιαγγειακής νόσου σε πληθυσμούς μεσηλίκων και ηλικιωμένων, θα αποκτήσουμε ένα εργαλείο για να βελτιώσουμε την ποιότητα ζωής και να αξιοποιήσουμε αποτελεσματικότερα τους υπάρχοντες πόρους περίθαλψης, ιδιαίτερα στους κατοίκους απομονωμένων νησιωτικών περιοχών, όπως η Ικαρία.
Ίσως έτσι αποδειχθεί ότι η παρουσία μακροβιότητας δεν αποτελεί ένα τυχαίο γεγονός, όπως εικάζουν κάποιοι των κατοίκων, αλλά το αποτέλεσμα μιας μακροχρόνιας υιοθέτησης ενός εναλλακτικού τρόπου και θεώρησης ζωής.
Τα πρώτα αποτελέσματα της μελέτης που διεξήχθη από τον Ιούνιο μέχρι τον Οκτώβριο του 2009 και συμπεριέλαβε 673 ηλικιωμένα άτομα (μέσης ηλικίας 75 ±6.5, εκ των οποίων το 49% ήταν άνδρες) και 657 νεότερα (μέσης ηλικίας 54±7, 46% άνδρες) μόνιμους κατοίκους της νήσου, δείχνουν τα εξής.
- Ο επιπολασμός του καπνίσματος βρέθηκε να είναι 17% στους ηλικιωμένους και 42% στους μεσήλικες, η αρτηριακή υπέρταση βρέθηκε σε ποσοστό 65% των ηλικιωμένων και 29% των μεσηλίκων, ο σακχαρώδης διαβήτης σε 23% των ηλικιωμένων και 13% των μεσηλίκων και ιστορικό καρδιαγγειακής νόσου καταγράφηκε στο 21% των ηλικιωμένων και 4 των μεσηλίκων. Όσον αφορά την υπερλιπιδαιμία, αυτή παρατηρήθηκε στο 42% των ηλικιωμένων και στο 40% των μεσηλίκων, ενώ τα ηλικιωμένα άτομα είχαν μεγαλύτερο επιπολασμό μεταβολικού συνδρόμου (58% έναντι 45% στους νεότερους). Τα ηλικιωμένα άτομα είχαν υψηλότερα επίπεδα αρτηριακής πίεσης, αλλά χαμηλότερο σωματικό βάρος. Τα παραπάνω δείχνουν ότι οι παράγοντες καρδιαγγειακού κινδύνου επιπολάζουν σε σημαντικό ποσοστό στους ηλικιωμένους και μάλιστα σε συγκρίσιμα ποσοστά με τους ηλικιωμένους κατοίκους και άλλων περιοχών της χώρας.
- Αυτό όμως που φαίνεται να διακρίνει τους ηλικιωμένους κατοίκους της Ικαρίας είναι ο τύπος της δίαιτας που περιλαμβάνει συχνότερα ψάρι, φρούτα, λαχανικά, όσπρια και τσάι από ότι στους νεότερους. Η υιοθέτηση πιο υγιεινής διατροφής ήταν πιο συχνή στους ηλικιωμένους της Ικαρίας (68% στους υπερήλικες άνδρες άνω των 80 ετών, και 64% στις υπερήλικες γυναίκες) σε σύγκριση με ανάλογης ηλικίας άτομα από τη μελέτη ΑΤΤΙΚΗ (αστικής ημιαστικής περιοχής) και από άλλες μελέτες νησιωτικών πληθυσμών της Μεσογείου. Ιδιαίτερα τα υπερήλικα άτομα της μελέτης (>80 ετών), φαίνεται να κατανάλωναν σε ποσοστό 14% των ημερήσιων προσλαμβανόμενων θερμίδων πρωτεΐνη, 54% λίπος (κυρίως μονοακόρεστο και πολυακόρεστο) και υδατάνθρακες σε ποσοστό 32%. 50.5% των υπερηλίκων ανέφεραν τήρηση θρησκευτικής νηστείας. Επίσης τα ηλικιωμένα άτομα συνηθίζουν τη μεσημεριανή ανάπαυση (ποσοστό 75%) συχνότερα από τους νεότερους, ενώ εμφανίζουν και χαμηλότερα ποσοστά κατάθλιψης. Από τα ηλικιωμένα άτομα όσοι κατανάλωναν συχνότερα Μεσογειακού τύπου δίαιτα είχαν σε μικρότερη συχνότητα παράγοντες καρδιαγγειακού κινδύνου, ενώ η συχνή εβδομαδιαία κατανάλωση ψαριού σχετιζόταν με καλύτερη διατασιμότητα της αορτής, δηλαδή καλύτερη αγγειακή ηλικία, ενώ ανάλογα και η καθημερινή χρήση ελαιολάδου φαίνεται να έχει ακόμα και στους ηλικιωμένους ευεργετική επίδραση στη σεξουαλική τους ζωή με καλύτερα ποσοστά ικανοποίησης από την ερωτική τους δραστηριότητα
- Συγκεκριμένα, σε πληθυσμό 284 ηλικιωμένων ανδρών που συμπλήρωσαν το ειδικό ερωτηματολόγιο ερωτικής δραστηριότητας (65-99 years old), ποσοστό 60% ανέφερε τουλάχιστον μέτρια αυτοπεποίθηση κατά τη διάρκεια ερωτικής συνέρευσης και ποσοστό 50% ανέφερε ολοκλήρωση της συνέρευσης. Ένα ποσοστό 20% ανέφερε ότι δεν έχει καμία σεξουαλική δραστηριότητα
- Όσον αφορά την κατανάλωση καφέ, η μέτρια κατανάλωση 1-2 φλιτζανιών καφέ την ημέρα (σε ισοδύναμα καφεΐνης ελληνικού καφέ) σχετίζεται επίσης με καλύτερη αγγειακή διατασιμότητα, ενώ η μεγαλύτερη κατανάλωση καφεΐνης δεν φαίνεται να βελτιώνει περαιτέρω την αγγειακή ηλικία.
- Τα ποσοστά κατάθλιψης ήταν από τα χαμηλότερα σε σύγκριση με άλλους πληθυσμούς ηλικιωμένων (μελέτη ΑΤΤΙΚΗ), αλλά ακόμα και αύξηση κατά 1 μονάδα στο σκορ της κλίμακας γηριατρικής κατάθλιψης (0-15) φαίνεται να οδηγεί σε 12% μεγαλύτερη πιθανότητα παρουσίας επιπλέον παράγοντα καρδιαγγειακού κινδύνου που σχετίζεται με την παρουσία μεταβολικού συνδρόμου. Συμπτωματολογία σοβαρής κατάθλιψης φαίνεται να καταγράφεται σε ποσοστό 4% των ηλικιωμένων ανδρών και 9% των ηλικιωμένων γυναικών (μέσης ηλικίας 75 ετών). Όπως αναμενόταν, τα ηλικιωμένα άτομα με υψηλά επίπεδα κατάθλιψης (στο άνω τριτημόριο τιμών του γηριατρικού σκορ) είχαν μεγαλύτερο ποσοστό μεταβολικού συνδρόμου (66% έναντι 53%), λιγότερα χρόνια εκπαίδευσης στο σχολείο (7 έτη έναντι 8,5), υψηλότερα ποσοστά αρτηριακής υπέρτασης (66% υπερτασικοί έναντι 58%), σακχαρώδους διαβήτη (27% έναντι 20%) και καρδιαγγειακής νόσου (23% έναντι 16%) και χειρότερα επίπεδα φυσικής άσκησης, σε σύγκριση με τα άτομα που εμφάνιζαν τα χαμηλότερα ποσοστά κατάθλιψης. Αυτό το εύρημα υποστηρίζεται και από άλλες διεθνείς μελέτες που αποδεικνύουν ότι η δυσμενής επίδραση της κατάθλιψης στην καρδιαγγειακή υγεία επέρχεται μέσω επίδρασης σε καρδιαγγειακούς παράγοντες κινδύνου, όπως αρτηριακή πίεση, σάκχαρο, χοληστερίνη). Φαίνεται όμως ότι όταν μελετήθηκε η επίδραση της μεσογειακής διατροφής στα άτομα με υψηλά επίπεδα κατάθλιψης που είχαν και τη μεγαλύτερη άθροιση παραγόντων καρδιαγγειακού κινδύνου, η μεσογειακή δίαιτα επέφερε βελτίωση των μεταβολικών τους χαρακτηριστικών, αναδεικνύοντας καρδιοπροστατευτικό ρόλο. Είναι γνωστό και από πρόσφατες μελέτες ότι η λήψη ωμέγα 3 πολυακόρεστων λιπαρών οξέων βελτιώνει την καταθλιπτική συνδρομή. Στα ηλικιωμένα άτομα της μελέτης ΙΚΑΡΙΑ φάνηκε ότι η συχνότερη κατανάλωση ψαριού (3-5 μερίδες την εβδομάδα) βελτιώνει τα ποσοστά κατάθλιψης.
- Η ίδια η υιοθέτηση της Μεσογειακής δίαιτας έχει ευεργετικές επιδράσεις ακόμα και στα διαβητικά ηλικιωμένα άτομα, καθώς βελτιώνει τον γλυκαιμικό έλεγχο και την αορτική διατασιμότητα, ιδιαίτερα σημαντικό στους διαβητικούς όπου υπάρχει σημαντική αρτηριακή σκληρία.
- Η Μεσογειακή δίαιτα φαίνεται ότι μειώνει και τα επίπεδα υπερουρικαιμίας που οδηγούν σε εμφάνιση ουρικής αρθρίτιδας. 'Έτσι, ο επιπολασμός της υπερουρικαιμίας ήταν 34% στους ηλικιωμένους άνδρες και 25% στις ηλικιωμένες γυναίκες, ενώ η υιοθέτηση μεσογειακού τρόπου ζωής είχε επίδραση στη μείωση της υπερουρικαιμίας στους άνδρες και όχι στις γυναίκες Η αύξηση κατά 1 μονάδα υιοθέτησης μεσογειακής διατροφής φαίνεται να επιφέρει 57% μικρότερη πιθανότητα εμφάνισης υπερουρικαιμίας, γεγονός που αποδίδεται στις ιδιότητες της συγκεκριμένης δίαιτας ως χαμηλής περιεκτικότητας σε ζωικές πουρίνες.
- Σε μια επιμέρους ανάλυση ηλικιωμένων ατόμων χωρίς προηγούμενο ιστορικό καρδιαγγειακής νόσου, φαίνεται ότι 43% των ανδρών και 54% των γυναικών έχουν αυξημένα επίπεδα ολικής χοληστερόλης. Από όσους είχαν γνωστό ιστορικό υπερλιπιδαιμίας 73% των ανδρών και 61% των γυναικών λάμβαναν φαρμακευτική θεραπεία, ενώ 54% των ανδρών και 72% των γυναικών και /η διαιτητική αγωγή. Φαίνεται ότι όσοι κατανάλωναν μεσογειακή διατροφή σε συνδυασμό με φαρμακευτική αγωγή (στατίνη στη συντριπτική πλειονότητα), είχαν καλύτερη ρύθμιση επιπέδων λιπιδίων σε σχέση με όσους λάμβαναν μεν στατίνη αλλά ακολουθούσαν περισσότερο Δυτικού τύπου δίαιτα.
- Ποσοστό 68% των ηλικιωμένων κατοίκων αναφέρουν τουλάχιστον μια φορά την εβδομάδα λήψη ροφήματος τσάι, το οποίο φαίνεται ιδιαίτερα σε συχνότερη κατανάλωση να μειώνει τα επίπεδα λιπιδίων ακόμα και σε διαβητικούς, ενώ βελτιώνει τη νεφρική λειτουργία, όπως εκφράζεται από την κάθαρση κρεατινίνης.
- 84% των συμμετεχόντων από τη μελέτη Ικαρία ανέφεραν >150 g/week κατανάλωση ψαριού, ενώ το 65% αυτών είχαν ικανοποιητική νεφρική λειτουργία (υψηλό ποσοστό σε σύγκριση με ‘άλλες σειρές ηλικιωμένων). Φαίνεται ότι η κατανάλωση ψαριού σε δοσολογία- αντιστοιχία 100g/ την ημέρα αυξάνει την πιθανότητα κατά 121% της διατήρηση καλής νεφρικής λειτουργίας ακόμα σε άτομα με αρτηριακή υπέρταση, σακχαρώδη διαβήτη και άλλες ανθυγιεινές συνήθειες ζωής.
- Όσο αφορά την άσκηση, 85% των συμμετεχόντων ανέφεραν μέτρια ενασχόληση σε φυσική δραστηριότητα. Φαίνεται ότι η ενασχόληση σε βάδιση και αγροτικές δουλειές που εμφανίζουν τα ηλικιωμένα άτομα της μελέτης, βελτιώνουν το σωματικό βάρος και μειώνουν την εμφάνιση καρδιαγγειακών επεισοδίων, ενώ μειώνει ακόμα και το μέγεθος της υπερτροφίας της αριστερής κοιλίας ανεξάρτητα του σωματικού βάρους, δηλαδή ακόμα και σε υπέρβαρα/ παχύσαρκα άτομα. Αυτό είναι σημαντικό, καθώς η υπερτροφία της αριστερής κοιλίας έχει αναγνωριστεί ως ένας δείκτης αυξημένης καρδιαγγειακής θνητότητας. Παραμένοντας στο ρόλο της άσκησης, τα άτομα που εμφάνιζαν υψηλότερη ενασχόληση με άσκηση είχαν μεγαλύτερη αντιααρρυθμική προστασία όπως αυτή καταγράφεται από τη μείωση της διάρκειας κοιλιακής συστολής και αναπόλωσης στο ηλεκτροκαρδιογράφημα ηρεμίας. Αυτό ήταν πιο έκδηλο στις γυναίκες, γεγονός που αντανακλά μια διαφορετική δράση των καρδιοπροστατευτικών ιδιοτήτων της άσκησης μεταξύ των φύλων.
- Η ενασχόληση με φυσική καθημερινή δραστηριότητα μεταξύ των υπερηλίκων (άνω των 80 ετών) φαίνεται να σχετίζεται με 54% μικρότερη πιθανότητα εμφάνισης καρδιαγγειακής νόσου. Επίσης η ενασχόληση με φυσική άσκηση σχετίζεται με μικρότερη περιφέρεια μέσης (δείκτης κεντρικής παχυσαρκίας), μικρότερο επιπολασμό σακχαρώδους διαβήτη και υψηλότερη HDL χοληστερόλη.
- Η έλλειψη φυσικής άσκησης που οδηγεί σε διαταραγμένη λειτουργία του αυτόνομου νευρικού συστήματος με μειωμένη δραστηριότητα του παρασυμπαθητικού φαίνεται να σχετίζεται με μειωμένη ελαστικότητα της αορτής, ιδιαίτερα σε ηλικιωμένους υπερτασικούς ασθενείς.
- Τέλος, η φυσική δραστηριότητα σχετίζεται με καλύτερη νοητική εγρήγορση, καθώς τα ηλικιωμένα άτομα που είχαν καθημερινή φυσική άσκηση είχαν αυξημένη πιθανότητα (8πλάσια) διατήρησης καλής νοητικής λειτουργίας, ακόμα και σε παρουσία καρδιαγγειακής νόσου, διαβήτη, υπερλιπιδαιμίας, μορφωτικού επιπέδου, ηλικίας, φύλου, σωματικού βάρους.
- Τέλος η μελέτη του πληθυσμιακού δείγματος της Ικαρίας έδωσε την ευκαιρία αποτίμησης των διαφορετικών ηλεκτροκαρδιογραφικών κριτηρίων που πρέπει να χρησιμοποιούνται σε νεότερα και ηλικιωμένα άτομα για την εκτίμηση της παρουσίας υπερτροφίας της αριστερής κοιλίας. Αυτό το εύρημα έχει ιδιαίτερο πρακτικό ενδιαφέρον για την κλινική ιατρική πράξη.
- Αυτό που φαίνεται να χαρακτηρίζει τα ηλικιωμένα άτομα της νήσου Ικαρίας είναι οι στενοί οικογενειακοί δεσμοί, η συντροφικότητα, το χαμηλό στρες, καλό μορφωτικό επίπεδο (έτη φοίτησης σε σχολείο), η καθημερινή άσκηση, μεσημεριανή σιέστα, υψηλότερο επίπεδο υιοθέτησης μεσογειακής διατροφής και η έντονη κοινωνική συναναστροφή και συμμετοχή σε κοινωνικά δρώμενα, σε σύγκριση με ηλικιωμένους αστικών κέντρων.
Στο ίδιο συνέδριο θα παρουσιαστούν και όλες οι θεραπευτικές επιλογές για τα ηλικιωμένα άτομα από την διαδερμική αντικατάσταση αορτικής βαλβίδας, την αντιμετώπιση της στεφανιαίας νόσου και τα νεότερα δεδομένα στην αντιπηκτική και αντιαιμοπεταλιακή αγωγή που υποδηλώνουν ασφάλεια και μείωση των μείζονων αιμορραγικών επεισοδίων.
